omroep flevoland

De eerste dagen na de bevrijding in april 1945 verlopen op Urk behoorlijk chaotisch en zijn vol emoties. Dat levert uitspattingen op van vreugde en blijheid, maar ook van persoonlijke wraak en vergelding. Twee jongens komen om het leven door een noodlottig waarschuwingsschot. Maar een week later is er een staat van relatieve rust op het voormalige eiland. Het zorgt ervoor dat de verschillende instanties druk aan de slag gaan met het organiseren van feesten. Belangrijk onderdeel is de terugkeer van de naam Wilhelmina op Urk.

Nadat de eerste bevrijdingsliederen op Urk op woensdag 18 april 1945 hebben geklonken, hebben het gemeentebestuur, de scholen en de Oranjevereniging nu 30 april op het oog voor een groot feest. Op die dag is prinses Juliana jarig. Het Oranjegezinde Urk zet alles op alles om een feestelijke optocht te organiseren. Ook boekhouder Dirk de Boer uit Noord-Holland is nog op Urk aanwezig en heeft zoals altijd zijn filmcamera bij zich.

Omroep Flevoland heeft eind vorig jaar zes filmblikken met daarin bijna anderhalf uur aan 8mm-film van Dirk de Boer in handen gekregen. Het materiaal bevat bewegend beeld uit de jaren 1940 tot 1945 en biedt een unieke blik op Urk en omgeving.

Een koude maar hartverwarmende dag
In tegenstelling tot 18 april is 30 april niet echt een stralende dag. Het kwik komt namelijk niet boven de tien graden uit. Op de beelden van Dirk de Boer is te zien dat iedereen in dikke jassen rondloopt. In de harten is het een stuk warmer, want het is feest. De vlaggen hangen opnieuw overal uit. Een flinke groep van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) van de afdeling Zwolle is speciaal naar Urk gekomen om deel te nemen aan de overwinningsmarsen. De NBS loopt voorop, met de wapens over hun schouders geslagen. Wat volgt is een bonte stoet: het verzet uit Urk, de muzikanten van Valerius, het brandweerkorps met hun leren jassen en kinderen, heel veel kinderen.

Schoolklassen hebben geknutseld voor de optocht
Alle schoolklassen van Urk lopen mee in de optocht. Ze hebben goed hun best gedaan en zijn in de aanloop naar 30 april aan het knutselen geslagen. Elke klas draagt namelijk een bord met zich mee. Daarop zijn de wapens van alle provincies te zien. Volgens de 95-jarige Hilda Pruiksma moest er geïmproviseerd worden om iets bij elkaar te knutselen. In de oorlogsjaren ontbrak het namelijk aan materialen: "Er was haast niets te krijgen, maar ze hebben erg veel met crêpepapier gemaakt, hoe ze daar zo aan kwamen, dat weet ik niet."

Het provinciebord van Groningen, door kinderen geschilderd

Wilhelmina wordt uit de haven opgevist
Een belangrijk onderdeel van de feestelijkheden op 30 april is de terugkeer van de naam Wilhelmina aan de gevel van de basisschool. De naam Wilhelmina was volgens Robert Hofman eerder in de oorlog al snel een aanstoot in de ogen van de Duitsers en moest daarom verdwijnen. Het gevelbord wordt in 1942 door twee Duitse soldaten verwijderd en in de haven geworpen, en de bezetter denkt er zo voorgoed vanaf te zijn. Ook in officiële documenten is te zien hoe de naam moet verdwijnen. De burgemeester van Urk moet ervoor zorgen dat de naam aangepast wordt in Willem de Zwijgerschool. De commissaris van de provincie Noord-Holland, waar Urk destijds deel van uitmaakte, geeft op 20 maart 1942 zijn akkoord. De naam Wilhelmina kan op Urk slechts gefluisterd worden in de jaren die komen.

En dat wordt op 30 april 1945 dus onder veel belangstelling gedaan. Het naambord wordt in optocht naar de school gebracht. Muziekvereniging Valerius loopt mee en speelt voor het eerst sinds de oorlogsjaren op hun instrumenten, die tot de bevrijding op de zolder van een timmerschuur verstopt lagen. Bij de school worden vervolgens toespraken gehouden en dan is het aan de conciërge de eer om de naam Wilhelmina aan de gevel te bevestigen.

Museummedewerker Evert Weerstand: "Ik zie dan Klaas Bakker, de conciërge, die met de ladder daar loopt en die blij is dat de naam van zijn school weer bevestigd is." Het zijn de laatste bewegende beelden van Urk uit de nalatenschap van Dirk de Boer. Klaas Bakker kijkt tevreden achterom en glimlacht naar de camera.

Hilda Pruiksma al lachend: "Na de oorlog was dat ook zo, dan hing er een bord met daarop: Wij hadden nog geen vlaggendoek, nou doen we het maar met hemd en broek. Het rood-wit-blauw moet aan de stok al staan we in de onderrok."

Als heel Nederland vrij is volgen nog meer feesten
Hoewel Urk dus sinds 18 april de vrijheid viert, kan het westen van het land dat nog altijd niet. Pas als op 5 mei 1945 de Duitse bezetter capituleert, is het hele land bevrijd. Die capitulatie zorgt ervoor dat ook de landelijke regering vrijheidsfeesten aankondigt. Voor Urk wordt bepaald dat deze op 28 en 29 julli plaats zullen vinden. Dirk de Boer heeft hier geen bewegende beelden van gemaakt, maar heeft er wel enkele foto's van in zijn fotoboek geplakt. Het muziekkorps doet bijvoorbeeld een ronde door het dorp en loopt hier door de Prins Hendrikstraat.

Eervolle begrafenissen na de oorlog
Hoewel de oorlog inmiddels voorbij is, zullen er ook nog wekenlang lichamen van geallieerde vliegeniers aanspoelen bij Urk. Nu de Duitse bezetter vertrokken is, mogen de lichamen weer op Urk begraven worden. De Boer heeft naast zijn bewegende beelden ook een fotoboek achtergelaten. Daarin zitten verschillende foto's van deze naoorlogse begrafenissen. Ze worden weer met dezelfde eerbied gehouden, als de drie begrafenissen die in 1941 plaatsvonden op Urk. Bij de begrafenis die hieronder te zien is, ligt een Amerikaanse en een Nederlandse vlag over de kist en lopen er vertegenwoordigers van het Amerikaanse leger in de rouwstoet mee.

Omroep Flevoland heeft eind vorig jaar zes filmblikken met daarin bijna anderhalf uur aan 8mm-film in handen gekregen. Het materiaal bevat bewegend beeld uit de jaren 1940 tot 1945 en biedt een unieke blik op Urk en omgeving. De filmrollen zijn gedigitaliseerd en deels gerestaureerd. De reportagereeks over oorlog en vrede die deze week wordt uitgezonden is de eerste die voortkomt uit het filmmateriaal van Dirk de Boer. Later dit jaar volgen meer reportages naar aanleiding van zijn beelden. Die zullen gaan over het dagelijkse leven op Urk in het begin van de oorlog, de bouw van gemaal Vissering, en het verhaal over de filmer zelf.