omroep flevoland

Wilde konikpaarden, lepelaars en kiekendieven. Het zijn dieren die je zomaar zou kunnen spotten, als je een middagje in de Oostvaardersplassen rondloopt. Er is de laatste tijd veel te doen geweest over het natuurgebied, vanwege het bijvoeren van dieren. Wat veel mensen niet weten, is dat op de plek van het natuurgebied oorspronkelijk industrie gepland was.

"De geschiedenis van de Oostvaardersplassen gaat 'slechts' terug tot 1968", vertelt Hans-Erik Kuypers, boswachter bij Staatsbosbeheer. "In 1968 werd Zuidelijk Flevoland ingepolderd en kwam daarmee grotendeels droog te liggen. De gebieden van Almere en Zeewolde kwamen helemaal droog te liggen, maar een deel van Zuidelijk Flevoland bleef nat. En dat was niet de bedoeling."

Riet zaaien
Daarom werd na de inpoldering overal riet gezaaid. Het riet zou al het water op moeten zuigen dat binnen de dijken bleef staan. De klei zou zo sneller uitdrogen. Het riet groeide in het natte drassige landschap in de hele provincie perfect. Maar een gedeelte van de Oostvaardersplassen ligt lager dan de andere gebieden. Al het water dat nog binnendijks was, stroomde dus naar dit laagste punt. Het riet groeide er niet, dus namen andere planten de boel over.

Meer geschiedenisverhalen over Flevoland lezen? Neem een kijkje op de themapagina van Tot op de Bodem.

"De moerasandijvie, lisdodden en daarna moerasbegroeiing. Een ideale plek voor vogels en ganzen om hun eieren te leggen. De ganzen eten het riet dat wel wist te groeien. En daardoor ontstaan er verschillende ondiepe poelen, ideaal voor vissen en kikkers", weet Mennobart van Eerden. Hij was als ecoloog al verbonden aan de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders en houdt het gebied vandaag de dag nog steeds goed in de gaten.

De begroeiing trok weer andere vogels aan, bijvoorbeeld de reiger. Geschat werd dat er in 1972 al zo'n 13.000 ganzen naar het gebied waren getrokken. Om het gebied te beschermen, kwam er een extra dijk rondom het moerasgebied. Daardoor was het mogelijk om de waterstand in het gebied apart te beheren.

In 1975 kregen de Oostvaardersplassen de status van tijdelijk natuurgebied. Het was nooit eerder voorgekomen dat er zo'n natuurgebied op bedacht land ontstond. Ontwikkelaars, biologen en natuurliefhebbers werden geconfronteerd met een compleet nieuwe manier van natuurontwikkeling.

Waar komt de naam 'Oostvaardersplassen' vandaan?
In de voormalige Zuiderzee liep een diepe geul, het Oostvaardersdiep. Hier begonnen veel Indiëvaarders in de Gouden eeuw hun reis naar het Verre Oosten. Indiëvaarders of Oost-Indiëvaarders waren een mix van koopvaardij- en oorlogsschepen. Ze hadden kanonnen aan boord, maar ook ruimte om goederen en specerijen vanuit Azië te vervoeren. Een paar van deze schepen zijn nagebouwd op de Bataviawerf in Lelystad.

Industrie, spoorlijn en wachtende boeren
Het 'plotselinge' ontstaan van het natuurgebied paste niet in de plannen die de Rijksdienst voor het gebied had. Eigenlijk moest op deze plek in Zuidelijk Flevoland een groot industriegebied komen. Ook zou de spoorlijn tussen Almere en Lelystad dwars door de nieuwe natuur lopen en er waren boeren die er een stuk land zouden krijgen. De discussie over de spoorlijn was hevig, want een spoorlijn dwars door een natuurgebied is ongehoord.

Op eerdere kaarten van de polder stond het Oostvaardersplassengebied ingetekend als landbouwgrond en industrieterrein. Foto: Staatsbosbeheer.

Na flinke discussies werd besloten het spoor om het zuidelijk gedeelte van het gebied heen te leggen. Deze nieuwe route werd het badkuiptráce genoemd. Het gebied was halverwege de jaren 80 als natuurgebied zo ver ontwikkeld dat er werd afgezien van de industriebestemming. Ook bleek dat er in die tijd niet zoveel behoefte was aan industriegebieden op zo'n schaal. En was er op andere plekken in de polder al voldoende industrieterrein dat nog uitgebreid kon worden. Daarmee werden de Oostvaardersplassen een Staatsnatuurmonument. In 1984 werden er voor het eerst wilde runderen en paarden losgelaten.

Sinds 21 september 2018 zijn de Oostvaardersplassen, samen met de Lepelaarplassen, de Marker Wadden en een deel van het Markermeer, onderdeel van Nationaal Park Nieuw Land. Dit is daarmee het jongste nationale park in Nederland.

Het gebied van de Oostvaardersplassen.

Wist je dat?
In december 1975 heeft er een berging van een neergestort vliegtuig plaatsgevonden in de Oostvaardersplassen. Het ging om een Amerikaanse B-24 Liberator bommenwerper. Hiervoor werd zelfs een noodbrug aangelegd. Een bergingstank heeft het toestel uit het gebied getrokken. Verschillende militaire voertuigen liepen nog vast in de modder.

Foto van de berging: Bron: Het Flevolands Archief.

Ook is het gebied een Natura 2000-gebied. Dit betekent dat het behoort tot een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Dit netwerk moet ervoor zorgen dat dieren en planten niet meer uit gebieden kunnen verdwijnen.

Zo zijn er meer hoogtepunten in het gebied, zoals het eerste broedgeval van de zeearend in 2006 en de film De Nieuwe Wildernis uit 2013.

De Oostvaardersplassen staan nog lang niet stil. Zo vindt er tot volgend jaar nog een 'moerasreset' plaats: het waterpeil wordt geleidelijk verlaagd, om meer ruimte te geven aan vogels en aan riet. Bovendien is er een nieuw managementplan, waarin staat hoe de Oostvaardersplassen zich de komende jaren moeten ontwikkelen. Daar staan ook afspraken in over hoeveel grote grazers er in het gebied blijven.

Koninkpaarden in de Oostvaardersplassen.

Voor de serie Tot op de Bodem rijden verslaggevers Jaap van den Biesen en Marvin Hop deze zomer door Flevoland om uit te zoeken waarom dingen zijn zoals ze zijn. In de piepjonge provincie is over bijna elke centimeter nagedacht. Hoe dat heeft uitgepakt, ontdekt het duo in Tot op de Bodem.
Nog niet uitgekeken? Kijk hier de aflevering over Nagele terug: