omroep flevoland

Een bijnaam voor iemand kan schurend, humoristisch, spottend en liefkozend zijn, of gewoon een simpele en makkelijke manier zijn om direct duidelijk te maken over wie je het hebt. Op Urk is het een traditie om elkaar bijnamen te geven. Maar waarom doen Urkers dat massaal? In de vijfde en laatste aflevering hoor je alles over de bijnaam: De Kaat.

In deze zomerserie van Omroep Flevoland hoor en zie je alles over Urker bijnamen. Deze week zenden we vijf afleveringen uit waarin Urkers vertellen over de herkomst van hun bijnaam, hoe blij (of niet) ze daarmee zijn en of ze de bijnaam ook doorgeven aan de nieuwe generaties.

Hoe kom je aan een bijnaam?
Allereerst een kleine geschiedenisles. Auteur Jaap Bakker zegt dat er op Urk een grote behoefte was en is om direct herkenning te hebben op het moment dat je iemand ontmoet die je nog niet kent. Maar omdat veel mensen op Urk dezelfde achternaam hebben, zoals Post, Tol en Romkes, en vaak ook nog dezelfde voornamen zoals Jan, Klaas en Piet, zijn bijnamen daarbij broodnodig.

Het bedenken en geven van bijnamen maakt het gemakkelijk om direct te weten te komen wie iemand is en ook uit welke familie diegene stamt. Bakker weet veel over de bijnamen in het dorp. Hij schreef meerdere boeken over Urk waaronder één over bijnamen met de titel: Van wie bin jie ur iene?. Hij vertelt er tijdens bijeenkomsten graag over op zijn eigen kenmerkende humoristische manier.

Kijk hier de vorige vier afleveringen terug:

Veel bijnamen zijn op Urk ontstaan aan de hand van beroepen. Een kleine bloemlezing: Pieter Peterölie liep met een petroleumkar door het dorp. Riekelt Spijs was ook een bakker en Klaos de Klad was een schilder. De man achter een kapperszaak was De Skeerbaos. En wie kent niet zijn moderne evenknie Teun Föhn? 

Ook uiterlijke kenmerken, of je gedrag, waren inspiratie voor bijnamen. Als voorbeeld noemt Jaap Bakker een vrouw die een beetje spottend Het Gouden Hoofd werd genoemd omdat ze voor veel geld oplossingen zocht voor haar migraine.

Jan Kramer kreeg zijn bijnaam Jan Patat omdat hij als jeugdspeler van SV Urk altijd direct na de wedstrijd een patatje ging eten in de kantine van de voetbalclub. Die naam wordt na al die jaren nu nog steeds door iedereen in het dorp gebruikt. 

Hendrik kijkt alleen om bij: Woeste!
"Echte namen, het liefst gebruik je ze niet", zegt Hendrik Bakker oftewel De Woeste. Hij reageert bijvoorbeeld niet op mensen die op straat Hendrik naar hem roepen, zo ingebakken zit Woeste in zijn systeem. Hij kreeg zijn bijnaam omdat hij in zijn jeugd een kort lontje had en soms agressief kon reageren.

Volgens Bakker zijn de wilde haren (op een flinke baard na) er nu wel vanaf, maar wordt hij nog altijd bij zijn bijnaam genoemd. De Urker heeft er totaal geen problemen mee dat iedereen hem jaren later nog zo noemt, maar voor andere Urkers kan een bijnaam wél aanvoelen als scheldnaam.

'Houd het positief'
Jan Anker (geen bijnaam) werd dit jaar benoemd tot 'Urker van het jaar', vanwege zijn betekenis voor het plaatselijke culturele leven. Hij noemt het geven van bijnamen een prachtige humoristische traditie op Urk.

Hij vindt wel dat het vooral positief moet blijven en dat het geven van bijnamen niet kwetsend bedoeld moet zijn. Volgens Anker komt het nog wel eens voor dat mensen een bijnaam krijgen waar ze zelf niet blij mee zijn. Het benoemen moet vooral aangenaam blijven, zegt hij. Alleen dan blijft het volgens Anker ook leuk om deze traditie voort te zetten.

"Het hoort gewoon bij Urk", zegt iemand. Een voorbijganger vult aan: "Ik vind het een leuke traditie vooral als het niet kwetsend is." Een ander zegt: "Ja ik vind het leuk, het is een Urk-eigen dingetje."