De Camera van Dirk de Boer: letterzetter en dorpsomroeper, ambachten uit vervlogen tijden
We zagen het afgelopen jaar al hoe kantoormedewerker Dirk de Boer verslag deed van oorlog, bevrijding en de bouw van het gemaal op Urk. En we zagen hoe Dirk de plagen vastlegde die Urk hebben geteisterd. Maar daarnaast maakte De Boer ook beelden die je gerust onder de toeristische kiekjes kunt scharen.
In zijn vrije tijd wandelde hij door Urk en legde daar de alledaagse ambachten vast. Beroepen die al lang niet meer bestaan, of die tegenwoordig heel anders uitgevoerd worden. We zien dit keer de palingpekelaars, de letterzetter, de dorpsomroeper en de nettenboeters.
Alle zintuigen geprikkeld
De Urker haven was in de eilandtijd, maar ook tijdens de inpoldering en zelfs nu nog 'the place to be'. Een plek van nijverheid, rumoer en drukte. Waar je je zintuigen de kost kon geven. Je rook de geuren van de vis, van de rokerijen en de zilte zee die met de komst van de Afsluitdijk langzaam verdween. Je hoorde de geluiden van de misthoorn en van binnenstomende schepen, van de golven van de Zuiderzee en van spelende kinderen op klompen.
"Dan hoorde je de hoorn van de boot. 'De boot toet', zei men dan."
Zeker als één van de stoomschepen, die Urk met de vaste wal verbonden, in de haven aankwam was het een drukte van jewelste. Bettie Weerstand: "Als vroeger de boot in de haven kwam, dan stond ook half Urk op de kade, want dat was een belevenis."
Ook een reisverslag in de Limburger Koerier maakt melding van de horde nieuwsgierige Urkers die 'vreemden' opwacht aan de havenkade. De schrijver van het verslag krijgt er een beetje een unheimisch gevoel van.
Dirk de Boer staat er ook met zijn neus bovenop als de letterzetter van Urk aan het werk is. De houten botters (de voorloper van de ijzeren kotter) hadden elk hun eigen nummer, voorafgegaan door de letters UK. Die letter-en-cijfercombinatie moest soms veranderd worden of door het afbladderen van de verf opnieuw geschilderd worden. Dat deed de letterzetter. Henk Kapitein weet meer over hem te vertellen: "De beelden die eigenlijk het meest weergeven van de bedrijvigheid op Urk, die zijn gemaakt op en rond de haven. Je ziet dan Klaas van Dokkum, de schilder en letterzetter, die dus uit de vrije hand UK-164 op een botter schildert."
Van Dokkum deed het werk met verve, terwijl hij eigenlijk moeite had met spellen. Henk Kapitein vertelt een anekdote over de plaatselijke schilder: "Hij had een bord gemaakt dat bij zijn huis stond. 'Klaas van Dokum, schilder en leterzeter'. Die dubbele t's en dubbele k's was toch wel wat lastig voor hem."
Op zoek naar de mazen in het net
Een terugkerend klusje voor de Urker vissers was het repareren van de netten. Wanneer die over de bodem van de Noordzee of het IJsselmeer sleepten bleven deze geregeld vaststeken. Daardoor ontstonden scheuren, waardoor vis weer door de mazen van het net kon ontsnappen. Het materiaal waarvan de netten gemaakt werden, was vroeger ook een oorzaak dat ze snel kapot gingen, vertelt Bettie Weerstand: "Die katoenen netten die toen nog in het zoute water lagen, gingen heel snel kapot. Dan moest dat hersteld worden. Dan werden op de haven de netten uitgelegd en dan werd er gekeken of er gaten inzaten. Die werden dan gerepareerd en dat noem je 'netten boeten'."
Daarnaast bood de stichting vissersweduwen de helpende hand. Maar rond de Tweede Wereldoorlog werd de stichting ontbonden, er kwam te weinig geld binnen. In 1941 werd het laatste beetje geld dat in de kas zat aan tachtig oude vissers uitgekeerd, zo meldt de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant op 16 mei van dat jaar.
Een andere ambacht die is vastgelegd door Dirk de Boer is het verwerken van de gevangen paling. Paling was in de oorlogsjaren één van de belangrijkste vissoorten voor Urk. Tijdens het palingseizoen van 1941 werd er bijvoorbeeld meer dan één miljoen kilo van aangevoerd op Urk. Het was een topseizoen, zo vermeldt het Algemeen Handelsblad op zes november 1941.
Zenuwachtige omroeper verslikt zich in 'belazerde muggen'
Tegenwoordig kunnen we het ons niet meer voorstellen, maar voor de tijd van het internet, de mobieltjes en de televisie was er op Urk een speciaal iemand verantwoordelijk voor het verspreiden van het gemeentenieuws: de dorpsomroeper. In 1940 was die taak net overgegaan van de heer Asma naar Willem Post.
Dirk de Boer heeft de omroeper in de winter van 1941 voor de lens gekregen. Omroeper Post wandelt door de sneeuw naar de directiekeet bij gemaal Vissering. In de linkerhand heeft hij een bel waarmee hij de aandacht op zich vestigt, in de rechterhand houdt hij een papiertje met daarop de proclamatie waarmee hij door het dorp gaat. We hebben geprobeerd om via een liplezer te achterhalen wat hij precies zegt, maar de boodschap is helaas te kort in beeld.
De omroeper werd bijvoorbeeld ingeschakeld als er nieuwe bonkaarten beschikbaar waren, maar ook wanneer beperkingen voor vissers werden opgeheven of juist aangekondigd.
Heb jij een tip of opmerking? Stuur de redactie van Omroep Flevoland een bericht op 06 - 52 52 4891 of stuur een mail: rtv@omroepflevoland.nl!
gerelateerde artikelen
-
Loop in de voetsporen van Dirk de Boer een rondje over het voormalige eiland Urk
URK • Zaterdag 04 juni 2022We gaan nog één keer terug naar de jaren veertig op Urk aan de hand van de filmbeelden van Dirk de Boer. En we doen dat met twee neven van de Noord-Hollandse filmer die anderhalf uur beeldmateriaal va...
-
De Camera van Dirk de Boer: De Friesland-Express zakt door het ijs
URK • Vrijdag 06 mei 2022Het is 23 december 1940. Noord-Hollander Dirk de Boer staat in Enkhuizen aan de havenkade te blauwbekken. Het is een paar graden onder nul en Koning Winter heeft Nederland alweer een tijdje in zijn gr...
-
De camera van Dirk de Boer: de plagen die Urk tijdens de inpoldering teisterden
URK • Zaterdag 30 april 2022Het zijn de beginjaren van de Tweede Wereldoorlog. Rond het voormalige eiland Urk verrijst een nieuwe wereld. Langzaam maar zeker zakt het water en wordt de grond van de toekomstige Noordoostpolder zi...
recent nieuws
-
Gewonde bij woningbrand Galjoen Lelystad
FLEVOLAND •Bij een woningbrand in de wijk Galjoen in Lelystad is maandagavond laat een vrouw gewond geraakt. Ze is met een ambulance naar het ziekenhuis gebracht. De brand werd even na 23:00 uur ontdekt. Hoe de...
-
Zo wordt onderzocht wat bij zware stormen de sterkste dijk is
FLEVOLAND •De dijken van Flevoland moeten versterkt worden om het land er achter in de toekomst te beschermen tegen zware stormen. Maar de vraag is, hoe doe je dat? Op de IJsselmeerdijk bij de Maximacentrale in...
-
Domineesweg nacht lang dicht voor opbouw transportband
URK •De Domineesweg bij Urk is dinsdagavond en -nacht dicht. Dat meldt de gemeente Urk. Tussen 20:00 uur en 06:00 uur de volgende ochtend wordt een transportband opgebouwd om zand vanaf het depot in de Zee...