omroep flevoland

Urker veteranen zijn nog altijd zwaar teleurgesteld in de gemeente Urk. Die besloot anderhalve week geleden om de lokale dodenherdenking te verschuiven omdat 4 mei dit jaar op zondag valt.

De herdenking op Urk is nu op zaterdag 3 mei omdat de gemeente wil dat iedereen de ceremonie kan bijwonen. En daarmee dus ook de plaatsgenoten die zeggen dat ze er een dag later niet bij kunnen zijn vanwege de zondagsrust.

De betrokken veteranen die de nationale 4 mei-traditie hoog in het vaandel hebben, voelen zich niet gehoord. Ze hebben grote moeite met de argumenten van de gemeente en vinden dat de herdenking juíst in de huidige tijdsgeest op 4 mei zou moeten zijn.

Omroep Flevoland sprak met twee militairen uit Urk die beide in actieve dienst zijn, maar die ook veteraan zijn van meerdere missies. Zij beschrijven de grote bezwaren die ze hebben en het gevoel van ongemak dat bij hen over het handelen van het college van B en W is blijven hangen. De twee militairen willen anoniem blijven omdat ze op dit moment een actieve functie bij Defensie hebben.

'Over ons beslist'
Officier Jan* zit al bijna dertig jaar bij het leger. Hij zegt dat de beslissing om de dodenherdenking opnieuw op 3 mei te houden enorm veel negatieve gevoelens bij hem oproept. "Ik ben emotioneel, in lijf en leden. We voelen ons niet gehoord door het college. De gemeente heeft ons niet individueel benaderd hierover. Daardoor heb ik het gevoel dat er over ons heen is beslist."

In de betrokken werkgroep van de lokale herdenking zitten wel twee veteranen, maar de gemeente heeft dus niet met élke Urker veteraan contact gehad. Officier Jan: "Ze hadden juist met ons allemaal moeten spreken en moeten denken: over wie gaat deze herdenking?"

Het Urker oorlogsmonument

"Op 4 mei, 20.00 uur; dat is de kracht van het gezamenlijke zwijgen. Het overstijgt achtergrond, levensovertuiging of lokale gebruiken. Het is groter dan wijzelf."

Weinig bezwaar bij direct betrokkenen
De gemeente sprak dit voorjaar al wél uitgebreid met alle nabestaanden van Urker oorlogsslachtoffers om een beeld te krijgen van mogelijke gevoeligheden.

Ook waren er gesprekken met bijna alle predikanten en met partijen die betrokken zijn bij de organisatie van de dodenherdenking. Onder die direct betrokkenen was er niet of nauwelijks bezwaar tegen het houden van de herdenking op zondag 4 mei, verklaarde het college daarover zelf.

Lees ook: Zondag blijft heilig: Urk kiest voor 3 mei ondanks steun voor Dodenherdenking op 4 mei

Desondanks koos de gemeente ervoor om de belangen van bezoekers van de dodenherdenking zwaarder te wegen. Toch is het onduidelijk hoe groot het deel is van het vaste publiek dat weg zou blijven van een herdenking op zondag. Daar is voor zover bekend nooit onderzoek naar gedaan. "Het lijkt nu grotendeels op onderbuikgevoelens te zijn gebaseerd", zegt Jan daarover.

'Geen zuivere discussie'
Volgens de militair moet daarbij ook niet worden gedaan alsof heel Urk op dit moment bij de herdenking aanwezig is. "Dodenherdenking leeft - ook bij jongeren - en veel Urkers zijn er graag. Maar net doen of het hele dorp er is, 22.000 man, dat is geen zuivere discussie."

Jan zou onderzoek naar de mening van (vaste) bezoekers wel toejuichen. "Als een enquête zou uitwijzen dat de meerderheid de zondagsrust belangrijker vindt, dan zou het de zaak voor mij wel veranderen. Maar nu moet je maar net geloven dat het zo is." De Urker militair denkt dat een enquête juist zou aantonen dat de meeste vaste bezoekers best op zondag zouden willen herdenken.

De veteraan wijst als argument naar het feit dat ook de meeste nabestaanden, predikanten en deelnemende organisaties geen enkel bezwaar hebben. Dat heeft de gemeente Urk namelijk heel expliciet gezegd in hun overweging. En dat geldt ook voor alle veteranen, binnen die groep is er volgens Jan niemand die de zondagsrust boven 4 mei plaatst.

Militair in hart en nieren
Een van de mensen uit die groep is onderofficier Jelle*, ook een meervoudig veteraan. Hij ging op missie in Europa, Afrika en het Midden-Oosten. "Ik ben een militair in hart en nieren en verwacht altijd bij Defensie te blijven." Hij staat er misschien nog wel principiëler in dan zijn plaatsgenoot Jan. "Gedenken kun je eigenlijk niet verschuiven."

Jelle wil zijn dorpsgenoten en vooral het college van B en W iets duidelijk maken. "Ik wil geen discussie winnen, maar mensen ergens op wijzen. We hebben jaren in vrijheid geleefd, maar kijk hoeveel offers daarvoor zijn gebracht. En misschien komt het verplaatsen van de herdenking dit jaar harder bij mij aan." Een collega van Jelle is onlangs nog omgekomen bij een oefening en dat heeft er bij hem en zijn kameraden diep ingehakt.

Russische dreiging
Vrijheid is dus niet vrijblijvend, benadrukt hij met klem. De Urker militair doelt bijvoorbeeld op de huidige situatie in Oost-Europa. De Russische invasie van Oekraïne en de verdere dreiging die Rusland uitoefent op de rest van Europa hebben hem aan het denken gezet. "Stel dat wij mee moeten vechten, verwachten mijn plaatsgenoten dan ook dat wij pauze kunnen nemen op zondag?"

'4 mei is 4 mei'
De Urker militair zegt vol overtuiging achter een keus voor herdenken op zondag te kunnen staan, al zijn er ook in zijn eigen familie- en vriendenkring wisselende reacties op zijn standpunt. Zelfs een enquête of referendum met een duidelijke meerderheid voor de zondagsrust zou onderofficier Jelle niet van zijn standpunt af kunnen brengen: "4 mei is voor mij 4 mei."

"Als je overal voor staat, sta je nergens voor"

Dat de gemeente Urk ondanks een gebrek aan bezwaren bij de directe betrokkenen, ervoor kiest om iedereen te vriend te willen houden, steekt Jelle nog het meest. Het toont voor hem een gebrek aan doortastendheid: "Als je overal voor staat, sta je nergens voor."

Alleen kleine erewacht
De Urker veteranen hebben vanwege de onvrede met de gemeentelijke beslissing dit jaar besloten om geen uitgebreid detachement te sturen. Slechts een kleine erewacht van vier á zes personen zal op zaterdag 3 mei bij het Urker oorlogsmonument in uniform aanwezig zijn.

Veteraan Klaas Mars is inmiddels uit de gemeentelijke werkgroep gestapt. Hij wil pas na dodenherdenking inhoudelijk reageren op dat besluit en hoe het nu verder moet richting 2031. In dat jaar valt 4 mei opnieuw op zondag.

*De namen Jan en Jelle zijn gefingeerd. Beide mannen willen niet met hun echte naam genoemd worden omdat zij in actieve dienst zijn bij Defensie. De echte namen van deze militairen zijn bekend bij de redactie van Omroep Flevoland.

Na de beslissing van de gemeente verwoordde officier Jan zijn emoties al in dit bericht dat hij aan zijn mede-veteranen stuurde:

"Als veteraan en dienend militair zie ik elk jaar uit naar 4 mei. Het is een moment van stilte, van herinnering, van verbondenheid. Een moment waarop we als samenleving stilstaan bij hen die hun leven gaven voor onze vrijheid in de Tweede Wereldoorlog, in Nederlands-Indië, in Korea, Libanon, Bosnië, Afghanistan, Mali en op zoveel andere plekken. Die herdenking is niet alleen een traditie, maar een moreel ankerpunt in ons nationale bewustzijn.

Juist daarom raakt het mij wanneer Urk ervoor kiest om de herdenking te verplaatsen zodra 4 mei op een zondag valt. Dit gebeurt uit religieuze overwegingen. Ik wil niets afdoen aan religieuze overtuigingen. Maar tegelijk wil ik benadrukken dat het herdenken op 4 mei niet slechts een ceremonie is. Het is een afspraak die we als samenleving met elkaar hebben gemaakt: op die datum staan we stil. Tegelijk, overal, één volk, één moment van bezinning.

Als meervoudig veteraan weet ik hoe het is om ver van huis te dienen, soms onder gevaarlijke omstandigheden. Velen van ons keerden gewond terug, lichamelijk of geestelijk. Sommigen kwamen helemaal niet terug. Voor hun nabestaanden, voor kameraden, en voor de krijgsmacht als geheel is het van groot belang dat die offers op één en hetzelfde moment worden erkend. Op 4 mei, 20.00 uur; dat is de kracht van het gezamenlijke zwijgen. Het overstijgt achtergrond, levensovertuiging of lokale gebruiken. Het is groter dan wijzelf.

Het besluit om de herdenking op Urk te verschuiven naar een andere dag, haalt die gezamenlijke kracht uit elkaar. Het maakt van nationale herdenking een lokale keuze. Maar 4 mei is geen vrijblijvende datum. Het is de dag waarop wij ons als land verenigen in herinnering en respect. En dat respect geldt ook voor degenen die vandaag de dag nog dienen, en voor wie die ene minuut stilte meer betekent dan woorden kunnen zeggen.

Daarom pleit ik, met alle respect voor tradities en overtuigingen, voor het handhaven van de herdenking op 4 mei. Oók wanneer die datum op een zondag valt. Want vrijheid en vrede verdienen het om elk jaar op diezelfde dag in collectieve stilte herdacht te worden. Als veteraan geloof ik dat we die ene dag niet mogen loslaten. Niet uit gemak, niet uit gewoonte en niet vanuit een mogelijk verminderde draagkracht. Want herdenken is niet iets dat je verplaatst. Het is iets dat je vasthoudt.